Samodzielność w życiu dziecka jest bardzo ważna.
Już od urodzenia dzień po dniu powinniśmy uczyć dzieci różnych rzeczy, aby w przyszłości czuły się pewne siebie i swoich umiejętności oraz umiały sobie poradzić niezależnie od sytuacji. Według prof.Edyty Gruszczyk-Kolczyńskiej samodzielność jest potrzebą rozwojową człowieka,
której pierwsze objawy kształtują się już w pierwszych miesiącach życia. Dziecko opanowuje niezbędne umiejętności poprzez podejmowanie prób i gromadzenie doświadczeń. Pozwala mu to poznać własną odrębność, kształtować tożsamość.
Rolą rodziców i wychowawców jest pomóc dziecku rozwijać samodzielność.
Najpierw dziecko unosi głowę, siada, raczkuje, stoi, chodzi, próbuje samo jeść, a stopniowo pojawiają się kolejne umiejętności np. ubieranie się, mycie. Maluch coraz częściej protestuje, gdy ktoś chce go wyręczyć. Jest to moment trudny dla dziecka, gdyż z jednej strony chce ono bardzo różne rzeczy robić samo, ale nie zawsze jest już w stanie samodzielnie sobie z nimi poradzić. Ważne jest, aby otoczenie wspierało je w dążeniu do samodzielności, a nie ograniczało, czy tłumiło jej przejawy.
To od dorosłych zależy, czy dziecko będzie miało możliwość rozwoju. Musi bowiem okazję doświadczyć wielu różnych sytuacji, aby nauczyć się jak należy sobie radzić w danych okolicznościach. Lęki rodziców, brak cierpliwości, nieadekwatne do wieku wymagania zaburzają proces usamodzielniania się dziecka („Zrobisz sobie krzywdę”, „To dla niego za trudne”, „Nie mam czasu”, „:Jeszcze jest taki malutki”, „Jeszcze się w życiu napracuje”).
Dziecko trzyletnie powinno samodzielnie umieć się ubrać i rozebrać, załatwić swoje potrzeby fizjologiczne w łazience, zjeść posiłki z użyciem łyżki lub widelca. Powinno także umieć poprosić o pomoc, rozwiązać problem, gdy wejdzie w konflikt z kolegą.
Jeżeli na co dzień jest wyręczane, trudniej mu się zaadaptować w nowych warunkach, nawiązać właściwe relacje z innymi dziećmi. Wyręczanie dzieci powoduje także uszczerbek w samoocenie dziecka – dostaje ono informację – „nie poradzisz sobie, nie umiesz, nie dasz sobie rady beze mnie”.
Niekorzystne jest także stawianie dzieciom zbyt wygórowanych wymagań, którym nie są w stanie sprostać. Dzieci potrzebują wyzwań na miarę swoich możliwości, mają prawo do popełniania błędów. Te błędy są niezbędne, aby mogły się czegoś nowego dowiedzieć, nauczyć. Konieczne jest również, aby umiały radzić sobie w sytuacji, gdy coś się nie uda, a także podejmować decyzje i ponosić ich konsekwencje.
Wszyscy czerpiemy radość z dobrze wykonanego zadania, cieszymy się, gdy coś się nam uda, w niektórych sytuacjach spotka nas uznanie ze strony innych osób, pochwała. Są to uczucia przyjemne, więc mamy potrzebę doświadczyć ich ponownie.
Warto zadbać o to, by dziecko miało szansę doznać tych pozytywnych uczuć.
Dziecku, które ma obowiązki od najmłodszych lat, łatwiej przyzwyczaić się do nowych w szkole.
Rodzice, którzy wyręczają swoje małe dzieci, nie zapewniają im poczucia komfortu i przyjemności z samodzielnego wykonania danej czynności. Obniżają ich poczucie własnej wartości i sprawiają, że stają się niesamodzielne. Nie można nagle wymagać od siedmiolatka, że będzie umiał się spakować do szkoły, pamiętał o odrobieniu lekcji, będzie chciał się uczyć, jeżeli go nie nauczymy samodzielności i odpowiedzialności.
Dziecko, które ma dobrze rozwinięte poczucie własnej wartości, jest samodzielne, lepiej radzi sobie w nowych sytuacjach, jest bardziej zaradne, mniej narażone na stres. Łatwiej również jest takim dzieciom znieść rozstanie z rodzicami, bo wiedzą że sobie same poradzą w różnych sytuacjach, a jeśli nie, będą umiały – poprosić o pomoc.
Trzylatek powinien wiedzieć, że na powitanie mówimy dzień dobry, na pożegnanie do widzenia. Wie także kiedy użyć słów poproszę, przepraszam, dziękuję. Ważne jest zatem, aby nauczyć go w domu ich stosowania. Pamiętajmy przy tym, że nie tylko dziecko powinno np. przepraszać, czy dziękować. Rodzice także czasem powinni używać zwrotów grzecznościowych względem siebie, a także względem dziecka.
Pamiętajmy zatem o przysłowiu „Czego Jaś się nie nauczy, tego Jan nie będzie umiał”, gdyż przedstawia głęboką mądrość poprzednich pokoleń – całą prawdę o nabywaniu wiadomości i umiejętności.
Opracowanie: Anna Szewczyk, Monika Owczarek