Nadpobudliwość psychoruchowa
Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi, czyli ADHD to zaburzenie, które rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie i obejmuje trzy główne grupy objawów: nadmierną ruchliwość, zaburzenia koncentracji uwagi i nadmierną impulsywność. Diagnozuje się go na podstawie ściśle określonych kryteriów, wymaga to współpracy psychologa, psychiatry, czasem także neurologa dziecięcego i pediatry. Do właściwego rozpoznania ADHD konieczne jest również wykluczenie innych zaburzeń mogących je przypominać. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi spowodowany jest nieprawidłowościami w funkcjonowaniu ośrodkowego układu nerwowego.
Objawy ADHD dzieli się na trzy główne grupy:
- Objawy nadruchliwości –ciągłe pobudzenie, dziecko się kręci, porusza rękami, nogami; ma problem z dostosowaniem swojego zachowania do okoliczności, trudno mu siedzieć w jednym miejscu, jest gadatliwy, często jest nieadekwatnie głośne w czasie zabawy, nie umie odpoczywać w ciszy i spokoju.Objawy nadruchliwości z wiekiem stają się mniej widoczne, łatwiej jest osobom z ADHD opanować potrzebę aktywności ruchowej, ale zamiast tego odczuwają niepokój wewnętrzny.
- Objawy zaburzeń koncentracji uwagi: -podczas nauki, odrabiania zadań, wykonywania obowiązków dziecko nie zwraca uwagi na szczegóły, przez co popełnia błędy, w zadaniach, którym byłoby w stanie sprostać, gdyby mogło się na nim skoncentrować; potrafi skupić się na zadaniu, działaniu, które go ciekawi, a koncentracja na zadaniach spoza jego kręgu zainteresowania stanowi dla dziecka dużą trudność; często odnosi się wrażenie, że dziecko nie słucha, co się do niego mówi, wymaga powtarzania poleceń, pytań; kłopot sprawia dziecku trzymanie się instrukcji, doprowadzanie działania do końca, wywiązywanie się z obowiązków, a także planowanie aktywności, zadań; unika wykonywania zadań wymagających długotrwałego wysiłku umysłowego, często gubi zabawki, przybory szkolne, nie pamięta, gdzie odłożyło rzeczy, jest podatne na rozproszenie pod wpływem bodźców zewnętrznych.
- Objawy nadmiernej impulsywności –ma problem z poczekaniem, aż wybrzmi pytanie i próbuje na nie odpowiedzieć, trudno mu czekać na jego kolej, przerywa innym rozmowę, czynność, wtrąca się w wypowiedzi, mówi bez zastanowienia, nie zwraca uwagi na to, czy w danej sytuacji tak wypada.
Taki zestaw objawów sprawia, że często dzieci z ADHD są odbierane jako niegrzeczne, niesłuchające, robiące na przekór, chociaż tak naprawdę nie mają złych zamiarów, a zachowanie trudno jest im kontrolować. Zdarza się też, że nieadekwatnie nisko ocenia się ich możliwości intelektualne. Objawy nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi są najbardziej nasilone między 6 a 9 rokiem życia, kiedy dziecko rozpoczyna naukę.
U chłopców główną komponentą zwykle jest nadpobudliwość ruchowa, natomiast u dziewcząt częściej dominują zaburzenia koncentracji uwagi, co często sprawia, że są nieprawidłowo diagnozowane, jako dziecko o słabszych możliwościach intelektualnych.
Często trudno jest rozpoznać czy dane zachowanie wynika z ADHD, czy też dziecko jest niegrzeczne. Najczęściej jeśli w danej sytuacji, gdy dziecko zachowuje się wbrew zasadom, jeżeli je przypomnimy, to zmodyfikuje swoje zachowanie, a jeśli w danym momencie celowo łamie reguły, to nie zaprzestanie tego działania (należy się jednak upewnić, czy na pewno usłyszało co do niego mówimy, a także czy rozumie te zasady). W sytuacji, gdy dane niepożądane zachowanie było celowe, wyciągamy konsekwencje, a jeśli było niezamierzone, oczywiście tego nie robimy.
Ważne jest, aby w odniesieniu dodziecka z ADHD stosować właściwe metody oddziaływania, które będą, dostosowane do wieku dziecka, nasilenia objawów i ewentualnego współwystępowania innych zaburzeń. Ważne jest również, aby działania wszystkich osób mających do czynienia z dzieckiem były spójne, konieczna jest również konsekwencja i jasne ustalenie zasad. W uzasadnionych przypadkach niezbędna jest również farmakologia –gdy modyfikacja metod wychowawczych jest nieskuteczna, terapia nie przynosi efektów, objawy są bardzo nasilone, współwystępują inne zaburzenia psychiczne, jeżeli mimo dobrego potencjału intelektualnego dziecko znacznie gorzej radzi sobie z nauką niż powinno. Leki nie wyleczą z ADHD, zminimalizują jednak jego objawy. Należy jednak pamiętać o tym, że podawanie leków bez podjęcia oddziaływań terapeutycznych i wychowawczych, nie przyniesie oczekiwanych efektów.
Jeżeli ADHD nie zostanie rozpoznane, albo nie zostaną podjęte właściwe oddziaływania, może to skutkować u dziecka różnymi problemami społeczno-emocjonalnymi, nieadekwatnymido możliwości dziecka osiągnięciami dydaktycznymi, wyrobieniem dziecku w środowisku etykietki łobuza.
Należy pamiętać, że do dziecka z ADHD nie trafiają długie przemowy, należy skupić się na konkretach, poprzeć je przykładami. Nie wystarczy do niego mówić, by zwrócić jego uwagę, konieczne jest dotknięcie go, spojrzenie w oczy itp. Polecenia powinny być krótkie, staramy się powiedzieć, co powinno zrobić, a nie zwracamy uwagi czego nie należy robić, np. „usiądź spokojnie”, zamiast „nie kręć się”. Istotne jest, by skupiać się na pożądanych zachowaniach dziecka, zauważać je i doceniać. Podczas wykonywania zadania, często konieczne będą pochwały, dodatkowa zachęta, aby dziecko doprowadziło je do końca. Ważne jest także, aby dyskretnie przywoływać uwagę dziecka. Konsekwencje nie powinny być odraczane w czasie.
Opracowanie: Anna Szewczyk i Monika Owczarek